چندین مدل مختلف از مراحل رفتارهای اعتیادآور وجود دارد. بسیاری از آن‌ها، مدلهایی هستند که ایده اصلی‌شان از روند پیشرفت سوء مصرف الکل شکل گرفته است، یا اینکه اقتباسی عمومی از مدلهایی هستند که می‌خواهند روند ایجاد اعتیاد به الکل و دیگر مواد مخدر را تشریح کنند. نمی‌توان جنبه‌های جسمی و روانی پیشرفت سوء مصرف مواد مخدر را از هم جدا کرد. مدل‌های مرحله‌ای هم معمولا ترکیبی از هر دو جنبه‌ی جسمی و روانی را در مراحل‌شان مورد توجه قرار می‌دهند.
مصرف الکل و دیگر مواد مخدر پدیده‌ای چندجانبه است که در هر فرد بسته به میزان مصرف و اختلالات ناشی از آن، متفاوت است. به طور خلاصه اعتیاد به الکل و دیگر مخدرات دارای چهار مرحله از قبیل امتحان کردن، مصرف مداوم، مصرف خطرناک(مشکل‌آفرین)، و نهایتا وابستگی به مواد است. برای متوقف کردن این پروسه نیازی نیست حتما تا معتاد شدن کامل صبر کنید. در هر یک از این مراحل که باشید، متخصصان در زمینه ترک اعتیاد آماده کمک رسانی به شما هستند؛ از ارائه آموزش و مشاوره در مرحله آزمایش گرفته تا کمک کردن به شما برای شکستن وابستگی جسمی و روانی‌تان به مواد مخدر در مرحله اعتیاد کامل.
کلینیک ترک اعتیاد دکتر استکی با سال ها تجربه و تخصص در زمینه درمان مشکلات اعتیادی آماده ارائه کمک به شما عزیزان می باشد. لطفا جهت کسب اطلاعات بیشتر و رزرو نوبت با شماره ما تماس حاصل فرمایید.
مراحل اعتیاد
اعتیاد به مواد مخدر اگر نگوییم هرگز، به ندرت یک شبه ایجاد شود. افرادی که معتاد می‌شوند از مصرف تفریحی و از سر بی‌احتیاطی شروع می‌کنند و با گذراندن مراحل متعددی به مرحله اعتیاد کامل می‌رسند. اعتیاد نتیجه مسیری غیرقابل کنترل است که اغلب با آسیب رسیدن به سلامتی، نابودی روابط شخصی ، آسیب‌های اقتصادی، مشکلات قانونی، اوردوز یا مرگ پایان می‌یابد. اما سوء مصرف مواد در هر مرحله‌ای از این فرایند که باشد قابل درمان است؛ از همان تجربه‌های تفریحی ابتدایی گرفته تا روزهای ناامیدی و نابودی پایانی.
تجربه کردن مصرف مواد
کنجکاوی حس مشترکی در میان تمامی انسان ها است به ویژه زمانی که جوان هستید یا نیاز به ایجاد تغییری در زندگی روزمره تان دارید. تجربیات و احساسات جدید می‌تواند زندگی روزانه تان را دگرگون کند و به دنیای شما رنگ و هیجان ببخشد. هیچ معتادی با هدف ایجاد وابستگی جسمی و روانی به مواد، شروع به مصرف نمی‌کند. این فرایند اغلب با تمایلی برای تجربه کردن چیزهای جدید شروع می‌شود. ممکن است در جشنی باشید و برای اولین بار به شما کوکائین تعارف شود. فارغ از دلایل شما برای پذیرفتن این تعارف، برنامه‌ای برای تداوم مصرف مواد برای ماه‌ها و سال‌ها در ذهن ندارید.
مصرف مواد همیشه به خاطر مساله تفریح و لذت نیست. ممکن است برای تسکین درد آسیبی مزمن، ماریجوانا را امتحان کنید. اگر موثر باشد، ممکن است هنگام بروز همان علائم بیماری، برای تسکین درد دوباره مواد مصرف کنید. مواد مخدر می‌توانند برای تسکین درد بسیار موثر باشند وقتی توسط یک پزشک تجویز شده و مصرف آن تحت نظارت‌های پزشکی صورت گیرد. اما وقتی که سرخود دست به مصرف مواد بزنید به ایجاد وابستگی و اعتیاد می‌انجامد. مرحله مصرف آزمایشی با مصارفی نامنظم و اختیاری همراه است. در این شرایط احساس می‌کنید که روی مصرف موادتان کنترل کامل دارید. در هر زمانی می‌توانید مصرف را کنار بگذارید و روزها، هفته ها و حتی ماه ها را بدون مصرف هیچ موادی سپری کنید.
مصرف مرتب مواد
مصرف تفریحی به مصرفی دائمی تبدیل می‌شود وقتی که فرد مصرف‌کننده، مواد مخدر را وارد برنامه های روزانه خود می‌کند. اگر هر بار که کمر درد قدیمی تان عود می‌کند، بدون تجویز پزشک قرص مصرف کنید، یا وقتی که می‌خواهید تا دیر وقت بیدار بمانید و برای امتحان تان درس بخوانید، مت‌آمفتامین مصرف کنید شما یک روند مصرف مرتب داروها را شروع کرده‌اید. شما هنوز برای عملکرد های جسم و روان‌تان به مواد وابسته نشده‌اید، اما شروع به عادت دادن مغزتان به این مواد کرده‌اید به صورتی که به مصرف این مواد واکنش نشان دهد، واکنش هایی همچون:
- تسکین درد
- کاهش استرس
- کاهش وزن
- آسودگی در وضعیت‌های مختلف اجتماعی
- خواب راحت
- احساس سرخوشی (در فضا سیر کردن)
در این مرحله هنوز هم روی مصرف موادتان کنترل دارید. اگر بخواهید شاید بتوانید آن را کنار بگذارید، اما در این مرحله شما از تاثیرات مواد احساس رضایت دارید و در واقع نمی خواهید آن را رها کنید. مواد به هیچ شکلی در زندگی شما دخالتی ندارند، تنها باعث می شوند احساس بهتری داشته باشید.
مرحله خطرناک مصرف مواد
در مرحله خطرناک و حاد مصرف مواد، مصرف بی‌ضرر مواد، تبدیل به یک مشکل اساسی می‌شود. مصرف مواد شما شروع به تاثیر گذاشتن روی عملکرد شغلی، وضعیت تحصیلی، ارتباطات و مسائل اقتصادی‌تان می‌کند. مواد شروع به تغییر در تصمیم‌گیری‌هایتان می‌کند، شما را ترغیب به انجام کارهایی می‌کند که در گذشته حتی به آن فکر هم نمی کردید. شما ممکن است اقدام به کارهای خطرناکی کنید همچون رانندگی وقتی که در حالت طبیعی نیستید، فروش مواد برای کسب درآمد کافی و خرید مواد، و داشتن ارتباط جنسی مخاطره‌آمیز به هنگام نئشگی. در مرحله مخاطره‌آمیز، بسیاری از افراد وقتی دستگیر می‌شوند، دوستشان با آن‌ها به هم می‌زنند یا به خاطر عادات و رفتاری که دارند از کارشان اخراج می‌شوند، متوجه می‌شوند که مشکلی دارند. در نوجوانان مساله مصرف مواد می‌تواند بخشی از رفتارهای مخاطره‌آمیز دوران بلوغ باشد.
مصرف مواد می تواند در گروه رفتارهای مخاطره‌آمیزی همچون نوشیدن الکل بیش از حد، ارتباط جنسی مخاطره‌آمیز و رانندگی حین مستی قرار گیرد. بسیاری از نوجوانان هنگام بلوغ که هویتی برای خودشان تعریف می‌کنند و مسئولیت‌های فردی بالغ را تقبل می‌کنند، مصرف موادشان را افزایش می‌دهند. برخی از آن‌ها مصرف مواد را رها نمی‌کنند و در مسیر مراحل ابتلا به اعتیاد پیش می‌روند. با اینکه مصرف قرص‌ها ممکن است بخشی رایج از دوران نوجوانی باشد، والدین نباید به هیچ وجه قدرت اعتیادآور بودن این قرص‌ها را دست کم بگیرند. اگر مصرف مواد به مرحله خطرناک برسد، ترک آن سخت‌تر خواهد بود. ممکن است سعی کنید مواد را کنار بگذارید، اما نمی‌توانید با وسوسه هایتان مقابله کنید. تصور کردن زندگی بدون مواد برایتان سخت می‌شود، اگرچه مصرف مواد زندگی‌تان را از کنترل خارج کرده باشد.
وابستگی به مواد
مغز شما به گونه‌ای است که به احساسات مشخصی واکنش های مثبتی نشان می‌دهد، سیستمی که با عنوان سامانه پاداش مغز شناخته می‌شود. وابستگی به مواد زمانی ایجاد می‌شود که مغز آن قدر به تاثیرات ناشی از مت‌فتامین، کوکائین، الکل، ماریجوانا یا دیگر مواد اعتیادآور عادت کرده است که برای انجام کارهایتان به این مواد نیازمند خواهید بود. رفته رفته نسبت به مواد مقاوم می‌شوید و متوجه می‌شوید که برای داشتن تجربه‌ای بهتر از مصرف مواد، نیاز به مصرف دوز بالاتری از آن دارید. دوزی که در هنگام شروع مصرف مواد استفاده می‌کردید اکنون بسیار کم به نظر می‌رسد، حال برای رسیدن به اوج یا آرام شدن نیاز به مصرف دوز خیلی بالاتری از آن ماده مخدر دارید.
وابستگی به مواد مخدر می‌تواند جسمی یا روانی باشد. برخی مواد مخدر همچون بنزودیازپین و الکل، در صورت ترک مصرف علائمی از خماری و بی‌قراری ایجاد می‌کنند. بسته به نوع مواد، ممکن است رعشه، تعریق، تپش قلب، تشنج، گیجی، درد عضلات، درد در استخوان و سیخ شدن موها را تجربه کنید. علائم و اختلالات روانی پس از ترک مواد مخدر شامل اضطراب، افسردگی کاهش تمرکز و فراموشکاری می‌شود.
وقتی که به مرحله وابستگی رسیدید، ترک کردن متکی به خودتان معمولا توصیه نمی‌شود. احتمالا نسبت به آسیب‌هایی آگاه هستید که مواد مخدر به سلامت‌تان، شغل و خانواده‌تان می‌رساند، اما با این حال به مصرف مواد ادامه می‌دهید. ذهن و بدن شما به این مواد وابسته شده‌اند، مگر اینکه شروع به سم‌زدایی کرده، اقدام به درمان دارویی یا روانکاوی کنید، در غیر این صورت اگر سعی کنید بدنتان را از مواد مخدر پاک کنید، احتمالا دوباره دچار لغزش شوید.
اعتیاد به مواد مخدر
در مرحله اعتیاد، وابستگی به اوج خود می‌رسد. برای ادامه فعالیت هایتان نیاز به مصرف مخدر دارید و برای رسیدن به آن تقریبا حاضر به انجام هر کاری خواهید بود. وقتی که مواد به شما نرسد، خماری‌تان غیرقابل تحمل می‌شود و تمام زندگی‌تان از کنترل خارج می‌شود. در چنین شرایطی این مواد مخدر است که شما را کنترل می‌کند. زمانی بود که اعتیاد به عنوان ضعف در تصمیم‌‌گیری یا مشکلی اخلاقی در نظر گرفته می‌شد. ولی امروزه اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن تعریف می‌شود که سیستم عصبی مغز، سامانه پاداش مغز، انگیزه‌ها و حافظه را درگیر می‌کند. عوامل ژنتیکی هم ممکن است در مساله اعتیاد موثر بوده و باعث شود برخی افراد بیشتر از دیگران مستعد رسیدن به این مرحله از اعتیاد باشند. تاثیرات اعتیاد شامل موارد زیر می‌شود:
- لغزش و بازگشت مداوم به سمت اعتیاد وقتی که تصمیم به ترک می‌گیرید
- آگاه نبودن نسبت به مشکلات ایجاد شده ناشی از مصرف مواد
- از دست دادن واکنش‌های طبیعی مربوط به احساسات
- نابودی ارتباطات شخصی
- آسیب‌دیدگی و ناتوانی‌های جسمی
- بیماری
- مرگ
سوالات رایج
آیا برای بازیابی، درمان تخصصی نیاز است؟
اگرچه برخی افراد با موفقیت توانسته‌اند بدون کمک کلینیک‌های تخصصی اعتیادشان را ترک کنند، ولی این مساله بسیار نادر است و حتی در مواردی می تواند خطرناک هم باشد. سم‌زدایی معمولا یکی از اولین گام‌های شروع پاک شدن از اعتیاد است و بهتر است این کار به متخصصان با تجربه در این زمینه محول شود. سم‌زدایی یعنی پاکسازی بدن به طور کامل از مواد مخدر. برخی افراد در این مرحله با چالش و مشکلاتی جسمی و احساسی مواجه می‌شوند. سم‌زدایی در مواردی حتی ممکن است تهدیداتی را برای سلامتی فرد ایجاد کند.
شروع سم‌زدایی تحت نظارت پزشکی در مرکز ترک اعتیاد برای معتادین در حال ترک، دسترسی به پرستاران و پزشکان متخصص را فراهم می‌کند بدین صورت می‌توان مطمئن بود که بدن فرد هیدراته، با ثبات و سلامت خواهد بود. این مراکز پزشکی همچنین می‌توانند دردی که گاهی با فرایند سم‌زدایی همراه است را نیز کاهش دهند. البته درمان‌های تخصصی، مزایای بسیار بیشتری از تنها سم‌زدایی تحت نظارت پزشکی را دارا هستند.
ترک کامل اعتیاد چقدر زمان می برد؟
پاسخ درستی برای این پرسش وجود ندارد، تا حدی به این خاطر که برنامه‌های درمانی، دوره‌های زمانی مختلفی را می‌طلبند. یک دوره درمانی کوتاه ممکن است یک الی سه ماه زمان ببرد. دوره درمانی بلند مدت ممکن است نیاز باشد مددجویان به مدت نه ماه الی یک سال در مرکز ترک اعتیاد بمانند. این پاسخ حتی پیچیده‌تر هم می‌شود وقتی که دوره زمانی بیشتر از نوع برنامه‌های ساختاری ترک مورد توجه قرار می‌گیرد. واقعیت این است که ترک اعتیاد به مواد مخدر فرایندی است که دوره‌ای طولانی پس از اتمام درمان هم ادامه خواهد داشت. اگر چه این نوع نگاه کمی نگران کننده است اما خبر خوب این است که سیستم ها و روش های پشتیبانی هستند که مددجویان می‌توانند از آن‌ها پس از اتمام دوره ترک‌شان استفاده کنند. با اینکه دوره بازیابی فرایندی مادام‌العمر است، بسیاری از افراد توانسته‌اند بسیاری از سال‌ها و حتی دهه‌ها از زندگی‌شان را بدون مخدر بمانند.
چگونه می توانید دربرابر لغزش و بازگشت مجدد به سمت مواد مقاومت کنید؟
لغزش زمانی اتفاق می‌افتد که فرد معتاد پس از دوره‌ای پاک بودن دوباره به مصرف مواد روی بیاورد. میزان لغزش پس از اعتیاد به مواد بالا است، یعنی حدود نصف افرادی که ترک می‌کنند، دوره‌ای لغزش و بازگشت به مواد را تجربه می‌کنند. عوامل مختلفی می‌توانند باعث روی لغزش و اعتیاد مجدد تاثیر بگذارد، عواملی همچون:
- تنهایی
- در دسترس بودن مواد
- بیکاری
- استرس شدید
- نبود پشتیبانی کافی از سوی خانواده و دوستان
خبر خوب این است که راهکارهای اثبات شده‌ای وجود دارند که می‌تواند شانس بهتری به معتادین مواد مخدر بدهد تا پاک بمانند و دچار لغزش نشوند. مصرف‌کنندگان قبلی مواد مخدر و خانواده‌هایشان می‌بایست از مزایای برنامه‌های پس از ترک که در مراکز ترک اعتیاد ارائه می‌شود بهره ببرند. بسیاری از مراکز ترک کلاس‌های مخصوصی برای پیشگیری از لغزش ارائه می‌دهند که به مددجویان راهکارهایی را آموزش داده تا بتوانند روی محرک‌های بازگشت به سوی مواد کنترل موثری داشته باشند.
علاوه بر بهره گیری از مزایای روش‌های تخصصی در جلوگیری از لغزش، افراد در دوره ترک اعتیاد اغلب جهت دور شدن از مواد مخدر به فعالیت‌های دیگری همچون ورزش یا کارهای هنری هم می‌پردازند. این فعالیت‌ها نه تنها برای خود فرد مفید هستند همچنین می‌تواند وقتشان را هم پر کند که در غیر این صورت ممکن است این وقت را با افرادی یا در شرایطی بگذرانند که محرکی برای بازگشت به سمت مواد مخدر باشد.