اعتیاد و ژنتیک: نقش سابقه خانوادگی در اعتیاد به موادمخدر و ترک

این بیماری که با نام اعتیاد به مواد مخدر شناخته می‌شود، بسیاری از ویژگی‌ها سایر بیماری‌های مزمن را با خود دارد. یکی از آنها وراثت پذیری است، به معنای احتمال انتقال بیماری به نسل‌های بعد در خانواده. دانشمندان امروزه در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه‌ ژن‌ها می‌توانند در آسیب پذیر ساختن شخص در برابر اعتیاد به مواد یا در محافظت از شخص در برابر این بیماری نقش ایفا کنند. در حالیکه محیطی که شخص در آن رشد می‌کند، به همراه رفتار شخص، بر احتمال ابتلای او به بیماری اعتیاد تأثیر گذار است، ژنتیک نیز نقشی کلیدی در این زمینه بر عهده دارند. دانشمندان تخمین می‌زنند که عوامل ژنتیکی مسئول ۴۰ تا ۶۰ آسیب پذیری شخص در  برابر اعتیاد هستند.

علل اعتیاد

---

اعتیاد یک بیماری چند وجهی است. این بیماری با تأثیرات محیطی و همچنین با عوامل ژنتیکی، مرتبط است. هم فاکتورهای خطر و هم فاکتورهای حمایتی با وابستگی به مواد مخدر مرتبط هستند. فاکتورهای خطر احتمال ابتلای شخص به اعتیاد را افزایش می‌دهند، در حالیکه فاکتورهای حمایتی این احتمال را کاهش می‌دهند. فاکتورهای خطرمتداول عبارتند از:

• سوء استفاده‌های دوران کودکی.
• رفتار پرخاشگرانه در کودکی.
• عدم وجود یک سیستم حمایتی.
• مهارت‌های وفق پذیری ضعیف.
• مشکلات سلامت روانی.
• در دسترس بودن مواد.
• فقر.
• سوء مصرف مواد والدین.
• خشونت در فضای محله

چه عواملی می‌تواند شخص را از اعتیاد به مواد مخدر محافظت نماید؟

برخی از فاکتورهای حفاظتی عبارتند از:

• رابطه یا علاقه صمیمانه بین والدین و کودک.
• خود کنترلی بسیار بالا.
• تحصیلات.
• مهارت‌های وفق پذیری سالم.
• نظارت و توجهات والدین.
• موفقیت‌های تحصیلی.
• قوانین ضد مواد.
• داشتن تصویری مثبت از خود.
• در دسترس بودن فعالیت‌های پس از مدرسه.

برخی از فاکتورهای خطر و حفاظتی در طول زمان یکسان باقی می‌مانند. سایر فاکتورها ممکن است با محیط زندگی، روابط، تحصیلات، وضعیت مالی و مداخلات درمانی شخص تغییر کنند. کسی که فاکتورهای خطر زیادی در خود دارد به احتمال زیاد فاکتورهای خطر زیادی را نیز تجربه خواهد کرد، که به همین خاطر مداخله بهنگام و جامع در پیشگیری از ابتلای شخص به اعتیاد و سایر مشکلات سلامت روانی ضرورتی حیاتی دارد.

علائم و نشانه های اعتیاد به مواد مخدر

---

اعتیاد یک عارضه مزمن و ناتوان کننده که مشخصه آن سوء مصرف وسواسی مواد مخدر یا الکل است که منجر به اختلال یا پریشانی چشمگیر در زندگی شخص می‌شود. برخی از علائم و نشانه‌های اعتیاد عبارتند از:

• استفاده از مقادیر بسیار زیادتری از مواد مخدر یا الکل در دوره‌های طولانی‌تر زمانی.
• نشان دادن عدم توانایی در قطع یا کاهش مصرف.
• صرف کردن مدت زمان مفرط برای به دست آوردن و مصرف مواد، همچنین بهبودی از تأثیرات آن.
• تجربه انگیزه‌های بسیار قوی برای مصرف مواد مخدر یا الکل.
• عدم توانایی در برآورده ساختن مسئولیت‌های منزل، مدرسه یا کار بخاطر سوء مصرف مواد.
• تداوم سوء مصرف مواد علیرغم مشکلات شخصی یا اجتماعی که به خاطر این سوء مصرف بدتر شده یا اصلاً از همین سوء مصرف ناشی شده‌اند.
• ترک فعالیت‌های تفریحی، شغلی یا اجتماعی بخاطر مصرف مواد.
• مصرف دائمی مواد مخدر یا الکل در موقعیت‌های خطرناک همچون رانندگی.
• تداوم سوء مصرف مواد علیرغم مشکلات سلامتی جسمانی یا روانی که به خاطر سوء مصرف بدتر شده یا اصلاً از سوء مصرف ناشی شده‌اند.
• ایجاد تحمل: نیاز به مقادیر بیشتری از مواد برای رسیدن به اثرات دلخواه یا کاهش اثر مواد در صورت تداوم شخص به استفاده از دوز یکسان.
  • تجربه علائم ترک در هنگام که مصرف قطع می‌شود یا مصرف مواد یا الکل برای متوقف کردن یا جلوگیری از بروز علائم ترک.

نقش ژنتیک در ایجاد خصیصه‌ها

---

انسان‌ها صدها ژن دارند که مسئول خصایص یا ویژگی‌های منحصر بفرد آنهاست. برای تنها یک ژن غیرمعمول است که کاملاً بر بروز تنها یک خصیصه تأثیر بگذارد. بلکه، ژن‌های بیشماری وجود دارند که معمولاً مسئول بروز خصایص فردی هستند. انواع خصایص عبارتند از:

• جسمانی: خصایص قابل مشاهده همچون قد، رنگ مو، چشم و پوست.
• رفتاری یا شخصیتی: روشی که شخص رفتار می‌کند، همچون درونگرایی یا برونگرایی.
• زمینه بروز یک عارضه: آسیب پذیری فزاینده شخص به بیماری‌ها یا مشکلات روانی، از جمله اعتیاد به مواد.

هرچند، تأثیر ژن‌ها همیشه قطعی نیست. محیط در تأثیرگذاری بر خصایصف به شدت با ترکیب ژن‌ها تعامل دارد.

آیا اعتیاد ارثی است؟

---

هر خصیصه وراثت پذیری مختلفی دارد، که میزان تأثیر گذاری ژن‌های فرد بر رفتار اوست. وراثت پذیری می‌تواند از ۰٫۰ تا ۱٫۰ متغیر باشد، که ۰ نشان دهنده عدم تأثیر گذاری ژنتیکی و ۱٫۰ نشانگر وجود تأثیر گذاری کامل ژنتیکی است. ابتلا به اعتیاد بطرز متوسط تا شدیدی از ترکیب ژنتیکی شخص تأثیر می‌پذیرد.
هرچند، مصرف مواد مخدر یا الکل در نوجوانی به عوامل محیطی نیز بستگی دارد، همچون تأثیر اجتماعی و دسترسی به مواد. با ورود شخص به دوران بزرگسالی، محیط تأثیر خود را تا حدودی از دست می‌دهند و ژن‌ها تأثیر بیشتری بر ابتلا به اعتیاد دارند. اعتیاد تنها تحت تأثیر یک ژن خاص قرار نمی‌گیرد. مستعد اعتیاد به مواد بودن فرآیند پیچیده‌ای است و ژن‌های متنوعی بر این خصیصه تأثیرگذار هستند. دو فرد که از اعتیاد یکسانی رنج می‌برند ممکن است تغییرات زیادی در ژنتیک آنها وجود داشته باشد. هرچند تحقیقات بیشتری باید صورت گیرد تا از عوامل وراثتی پرده پوشی نماید، ولی تا اینجا مطالعات چندین ژن مظنون را شناسایی کرده‌اند، از جمله:

• کسانی که به کوکائین و الکل معتاد هستند به احتمال زیاد متغیر ژنتیکی خاصی (به نام آلل A1) برای ژن‌هایی دارند که برای بروز DRD2 (گیرنده دوپامین D2) برنامه ریزی شده‌آند.
• موش‌هایی که ژن گیرنده سراتونین Htr1b را نداشتند به مصرف کوکائین و الکل علاقه نشان می‌دهند.
• موش‌هایی که میزان نوروپپتید Y کمی دارند، مقادیر بیشتری الکل مصرف می‌کنند.
• جهش در ژن Per2 در موش‌ها منجر به افزایش سه برابری در مصرف الکل می‌شود.

به یاد داشته باشید که صرفاً چون شما یک یا چند مورد از این ژن‌ها را دارید به معنای قطعیت ابتلای شما به اعتیاد به مواد مخدر یا الکل در آینده نیست. عوامل محیطی می‌توانند شما را از سوء مصرف مواد و ابتلا به اعتیاد محافظت کند.

اعتیاد به کدام دسته مواد بیشتر ارثی است؟

---

تحقیقات نشان می‌دهند که، در مورد زمینه ابتلا به وابستگی به یک ماده خاص، انواع متمایز مواد با نرخ‌های وراثت پذیری مختلفی مرتبط هستند. وابستگی به یا سوء مصرف مواد توهم زا کمترین وراثت پذیری را با ۰٫۳۹ یا ۳۹ درصد داشت در حالیکه این میزان برای کوکائین بیشترین مقدار بود با ۰٫۷۲ یا ۷۲ درصد. در ادامه دامنه تأثیر ژنتیکی از کمترین به بیشترین آورده شده است:

• مواد توهم زا.
• مواد محرک(بجز کوکائین).
• حشیش و ماریجوآنا.
• آرام بخش‌ها.
• نیکوتین.
• الکل.
• کافئین.
• اوپیوم.
• کوکائین.

درمان اعتیاد به مواد مخدر

---

اگر شما یا شخصی که می‌شناسید به مصرف مواد مخدر یا الکل اعتیاد دارد، برنامه‌های مختلف درمانی وجود دارد.

• درمان بستری: مراکز اقامتی ترک اعتیاد، که می‌توانند استاندارد، لاکچری یا برنامه اجرایی باشند، مستلزم اقامت فرد معتاد داخل این مراکز در تمام طول مدت درمان است، در همین حین فرد معتاد خدمات ریکاوری جامعی دریافت می‌کند.
• درمان سرپایی: درمان سرپایی آزادی عملی بیشتری برای ماندن در خانه و انجام وظایف کاری، درسی یا شخصی دارد، در همین حین شخص خدمات ترک اعتیاد را همچون تراپی و جلسات مشاوره دریافت می‌کند.
• تشخیص دوگانه: تشخیص دوگانه به معنای آن است که شخص هم از اعتیاد رنج می‌برد و هم بطور همزمان از یک اختلال سلامت روانی. اگر شما مشکوک به این حالت هستید یا کسی را می‌شناسید که تشخیص دوگانه دارد، به دنبال مراکز ترک اعتیادی باشید که در درمان عارضه‌های همزمان تخصص دارند.
• درمان شخصی: یک درمان گر دارای مدرک معتبر، از چندین تکنیک درمانی استفاده می‌کند تا به شما در تغییر افکار، احساسات و رفتارهایی که می‌تواند منجر به اعتیاد شود کمک کرده و به شما در به دست آوردن مهارت‌های مقابله یاری نماید.
• مشاوره گروهی: مشاور یک جلسه تراپی گروهی را تشکیل می‌دهد که محوریت آن بر ایجاد مهارت‌های میان فردی و استفاده از استراتژی‌های مقابله است. گروه‌ها معمولاً کوچک بوده و شامل افراد دیگری که با بیماری اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند نیز می‌شود.
• برنامه‌های ۱۲ مرحله‌ای: برنامه‌های ۱۲ مرحله‌ای، همچون مراکز معتادان گمنام یا الکلی‌های گمنام، به اعضاء دلگرمی، حمایت و راهنمایی ارائه می‌دهد و در همین حین برای رسیدن و حفظ یک زندگی بدون خماری و نئشگی و سالم با افراد همکاری می‌کنند.

پیشگیری از اعتیاد به مواد با وجود زمینه ارثی

---

سابقه خانوادگی خود را بشناسید و در مورد علائم اعتیاد بیشتر بخوانید. صرفاً به این خاطر که شما سابقه خانوادگی اعتیاد دارید، به این معنا نیست که شما نیز معتاد خواهید شد. می‌توانید با موارد زیر از اعتیاد به مواد مخدر یا الکل جلوگیری کنید:
• خودداری کردن از نوشیدن الکل یا مصرف مواد در صورت وجود سابقه خانوادگی.
• آموزش به خود درباره علائم و نشانه‌های اعتیاد.
• یافتن راه‌های سالم برای تسکین استرس، همچون ورزش کردن، مدیتیشن، نوشتن خاطرات روزانه، نقاشی، ساز زدن یا گذراندن وقت با افراد خانواده و دوستان.
• ایجاد یک شبکه ارتباطی قوی از دوستان و افراد خانواده غیر معتاد.
• یادگیری درباره تأثیرات مخرب مواد و الکل.
• درخواست اقدامات درمانی برای اعتیاد در صورت مشکل‌ آفرین شدن مصرف.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”