کراک کوکائین همان کوکائین خالص است. محبوبیت کراک، تاحدی به دلیل ارزان بودن، قدرت بسیار بالا و سریع‌الاثر بودن آن است. کراک محرکی قوی است که نشئگی یا سرخوشی سریعی را در مصرف کننده القاء می‌کند. منظور از محرک بودن کراک برای بدن این است که کراک فرایندهای جسمی و ذهنی مختلف بدن را تسریع می‌کند، به این ترتیب تمرکز، توجه و انرژی مصرف کننده افزایش می‌یابد. کراک نوعی کوکائین است که کشیدن آن اثرات آنی تولید می‌کند؛ چرا که کراک به سرعت از ریه‌ها وارد جریان خون می‌شود و همراه با خون در تمام نقاط بدن و مغز منتشر می‌شود. مصرف کراک به سرعت بر فرد اثر می‌گذارد، اثر آن بسیار سریع به اوج می‌رسد و ظرف ۱۰ ـ ۵ دقیقه از بین می‌رود. چرخه سریع سوءمصرف کراک، در مقایسه با انواع ناخالص کوکائین، احتمال بالا رفتن تحمل بدن و ایجاد وابستگی و اعتیاد را افزایش می‌دهد.
کراک به دلیل القاء کردن نشئگی آنی، اعتیادآور است. کشیدن کراک سرخوشی و نشئگی شدیدی را به دنبال دارد. تمام حواس مصرف کننده به شدت قوی می‌شود و فرد انرژی بسیاری را در خود حس می‌کند یا کاملاً هوشیار می‌شود. ماده محرک کراک مراکز پاداش مغز را فعال می‌کند و فرد را به تکرار و استمرار مصرف کراک وادار می‌کند. مصرف‌کنندگان کراک غالباً برای خود و اطرافیان‌شان خطرناک‌اند؛ چرا که برای به دست آوردن مواد، بدون این که کنترلی بر خود داشته باشند، دست به هر کاری می‌زنند.
دلیل مصرف کراک
دلیل مصرف کراک تجربه حس نشئگی است که شامل موارد زیر می‌شود:
- احساس سرخوشی
- احساس غرور بیش از حد و خودبزرگ بینی
- فرار کردن از واقعیت
- القاء شدن موجی از انرژی
- افزایش تمرکز
البته این اثرات مطلوب در اثر سوءمصرف مداوم کراک، مانند بقیه مواد مخدر، به سرعت با عوارض مخرب جایگزین می‌شود.
نشانه‌ها و علائم
کراک ماده بسیار خطرناکی است و چون قدرت اعتیادآوری بسیار بالایی دارد، بعید است که فردی بتواند کراک را برای مدتی طولانی به صورت تفریحی و نه از سر اجبار مصرف کند. بنابراین مصرف کراک باید یک مشکل جدی در نظر گرفته شود. سوءمصرف کراک هم عوارض جسمی و هم عوارض روانی به دنبال دارد.
زمانی که نشئگی از بین می‌رود، مصرف کننده حس می‌کند که باید برای غلبه بر احساس بی‌قراری، کلافگی، پارانویا یا تحریک‌پذیری کراک بیشتری بکشد.
علائم جسمی
والدین یا نزدیکان فردی که احتمال اعتیاد وی به کراک وجود دارد، اگر از نشانه‌های هشدار اعتیاد به کراک آگاهی داشته باشند، می‌توانند تصمیمی صحیح و به موقع اتخاذ کنند. بعضی از نشانه‌های جسمی سوءمصرف کراک عبارت است از:
- گشاد شدن مردمک‌ها
- بی‌خوابی
- افزایش ضربان قلب
- بالا رفتن فشار خون
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن
- پرش عضلات (فاسیکولاسیون)
- خونریزی بینی
علائم روانی و رفتاری
- پرخاشگری و دمدمی مزاجی
- علائم روانی مانند توهم و پارانویا
- فکر کردن مداوم و جبری به مصرف کراک
- ناتوانی در قطع مصرف کراک، علی‌رغم خواسته قوی برای کنار گذاشتن مواد
- مقدم شمردن مصرف کراک بر هر کار دیگر
- کشیدن کراک به قیمت تحمل مشکلات مالی و به خطر افتادن روابط عاطفی یا دیگر جنبه‌های مهم زندگی
بالا رفتن تحمل بدن و خماری
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های سوءمصرف مداوم مواد مخدر این است که مقاومت بدن نسبت به ماده مصرفی بالا می‌رود و بیمار مجبور است که ماده بیشتری را برای تجربه همان اثر قبلی مصرف کند. مقاومت زمانی ایجاد می‌شود که بدن به وجود کراک عادت کند و به کراک بیشتری برای تجربه کردن اثر قبلی نیاز داشته باشد. بنابراین اگر مصرف مقدار کم کراک راضی‌تان نمی‌کند و حس می‌کنید که باید کراک بیشتری مصرف کنید، تحمل بدن‌تان نسبت به کراک افزایش یافته است.
پس از ایجاد شدن تحمل و افزایش مقدار مصرف، اعتیاد نیز به زودی ایجاد می‌شود. اعتیاد زمانی شروع می‌شود که فرد رفتارهای پرخطر، مشکل آفرین و خطرناک را برای دریافت کردن کراک و مصرف آن از خود نشان دهد. چنانچه فردی علاوه بر سوءمصرف کراک، رفتارهای جنسی پرخطر، خشونت و فعالیت‌های غیرقانونی نیز داشته باشد، به احتمال زیاد به کراک معتاد شده است.
قدرت منطق و اندیشه در فردی که در منجلاب اعتیاد گرفتار شده است، کاهش می‌یابد. حفظ روابط سالم برای چنین بیماری که تحت تاثیر مواد قرار دارد، به چالشی دشوار تبدیل می‌شود. البته منظورمان این نیست که بیمار معتاد باید به تمام روابط خود پایان دهد، بلکه بیماران معتاد به حمایت بیشتر و برنامه‌ریزی جدید نیاز دارند.
پس از ایجاد تحمل، پدیده خماری نشانه دیگر سوءمصرف کراک است. خماری به علائم ناخواسته و آزاردهنده‌ای گفته می‌شود که پس از مدتی گذشتن از آخرین بار مصرف بروز می‌یابد. علائم خماری کراک عبارت است از:
- افسردگی شدید
- افزایش اضطراب، نگرانی و استرس
- پریشانی و تحریک‌پذیری شدید
- میل مهارناپذیر به مصرف کراک بیشتر
خطرات سوءمصرف کراک
مصرف کنندگان کراک در رفتارهای زیر درگیر می‌شوند:
- رفتارهای جنسی پرخطر: کراک میل جنسی را تشدید می‌کند و کلیه موانع را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد. احتمال برقراری رابطه جنسی با چند نفر و شرکت در رابطه‌های جنشی پرخطر در زمان نشئگی کراک افزایش می‌یابد. به علاوه برخی افراد در ازاء دریافت مواد، رابطه جنسی برقرار می‌کنند.
- پرخاشگری و خشونت: کراک تجربیات عاطفی، مانند عصبانیت و خشونت را تشدید می‌کند. احتمال بدرفتاری یا سوءاستفاده از همسر و دیگران تحت تاثیر نشئگی افزایش می‌یابد. همچنین فرد عمداً یا تصادفاً به خود آسیب می‌زند.
- قرار گرفتن در موقعیت‌های خطرناک برای تهیه کراک: مصرف کنندگان کراک غالباً برای تهیه مواد به محلات خطرناک می‌روند یا با انجام دادن کارهای خطرناک موافقت می‌کنند. اعتیاد به کراک عامل ترغیب کننده قدرتمندی است و بیمارانی که در تله اعتیاد به کراک گرفتار شده‌اند، حاضراند هر کاری را برای دریافت مواد انجام دهند.
- کوتاهی در انجام مسئولیت‌ها: افرادی که در باتلاق اعتیاد دست و پا می‌زنند، توجهی به پرداخت صورت حساب‌ها، حاضر شدن در محل کار، حفظ روابط با خانواده یا حتی مراقبت از فرزندان خود ندارند.
- قانون‌شکنی: بسیاری از معتادن برای تهیه پول و خرید مواد دست به دزدی یا جرم‌های دیگری مانند تن‌فروشی می‌زنند. از این گذشته داشتن کراک جرم است، بنابراین حتی افرادی که کار غیرقانونی دیگری به جز به همراه داشتن کراک نمی‌کنند، نیز به دردسر می‌افتند.
عوارض سوءمصرف کراک
سوءمصرف کوتاه مدت و درازمدت کراک عوارض متعددی را به دنبال دارد که سلامتی را به شدت به خطر می‌اندازد.
عوارض کوتاه مدت سوءمصرف کراک
- ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی مانند بالا رفتن ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن
- تندتر شدن تنفس
- حالت تهوع
- رفتارهای عجیب یا غیرمنتظره
- توهماتی مانند دیدن، شنیدن یا حس کردن چیزهای غیرواقعی
- افکار هذیان‌آلود
- پارانویا
- اضطراب و ترس
- تشنج
عوارض فوق ممکن است پس از فقط یک بار مصرف، در مقدار زیاد بروز یابد.
عوارض درازمدت کراک
عوارض درازمدت کراک چند روز، چند هفته، چند ماه یا چند سال پس از سوءمصرف مستمر بروز می‌یابد و شامل موارد زیر می‌شود:
- ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی مانند حمله قلبی، سکته مغزی و آسیب دیدن رگ‌ها
- سوءتغذیه و کاهش وزن ناشی از آن
- کاهش توانایی شناختی
- گیجی/ هذیان
- علائم جنون و روان‌پریشی مداوم
- اسیب دیدن لب‌ها، دهان و دندان‌ها
- افسردگی، اضطراب و تحریک پذیری شدید
درمان اعتیاد به کراک
درمان سوءمصرف کراک معمولاً با سم‌زدایی شروع می‌شود. سم‌زدایی خماری تحت کنترلی است که معمولاً در مرکز سم‌زدایی و ترک اعتیاد انجام می‌شود. پزشکان مرکز علائم جسمی شدید خماری کراک را تحت نظر دارند. البته بیماران با عوارض روانی، مانند تغییرات خلق و خو، پریشانی و اضطراب نیز در دوران محرومیت از مواد روبرو می‌شوند. مدت دوران خماری به مقدار مصرف و طول مدت مصرف بستگی دارد. چنانچه بیمار مقدار زیادی کراک را در مدتی طولانی مصرف کرده باشد، خماری شدیدتری را تحمل خواهد کرد. برخی مصرف کنندگان دچار سندرم حاد پس از خماری می‌شوند که در آن علائم تا مدتی پس از سم‌زدایی ادامه دارد و لازم است که بیمار پس از سم‌زدایی تحت درمان روانی باشد.
بسیاری از بیماران پس از اتمام سم‌زدایی به مرکز ترک اعتیاد و بازتوانی بستری منتقل می‌شوند یا نوع دیگری از درمان ترک اعتیاد را شروع می‌کنند. برنامه‌های ترک اعتیاد معمولاً بستری است، یعنی این که بیمار حین درمان در مرکز بستری می‌شود. درمان اعتیاد بر جنبه‌های روانی اعتیاد متمرکز می‌شود، بیمار درمان گروهی و فردی دریافت می‌کند و در گروه‌های حمایتی مستمر، مانند برنامه ۱۲ قدم یا معتادان گمنام شرکت می‌کند. ترک اعتیاد بستری از سی روز تا یک سال طول می‌کشد.
بیمار پس از ترک اعتیاد بستری یا بیمارستانی، تحت نظارت مستمر قرار می‌گیرد؛ در این حالت بیمار به روال عادی زندگی خود بازمی‌گردد، اما باید در زمان‌های تعیین شده برای دریافت درمان مستمر و دیگر درمان‌های لازم به مرکز درمانی مراجعه کند. برخی بیماران زندگی معمولی را با اقامت در خانه‌های پاک شروع می‌کنند. این خانه‌ها مانند مجتمع‌های معمولی اداره می‌شود، اما ساکنین باید از قوانینی مانند ساعت منع رفت و آمد پیروی کنند و آزمایش‌های اعتیاد را به طور منظم انجام دهند تا پاک بودن‌شان محرز شود.
برخی معتادان ترجیح می‌دهند، درمان‌های ترک اعتیاد سرپایی را امتحان کنند. بیماران در این روش باید به صورت هفتگی به مشاور یا متخصص ترک اعتیاد مراجعه کنند. بهره‌گیری از پشتیبانی‌های اجتماعی، مانند فعالیت‌های ضداعتیاد، شرکت در جلسات حمایتی و مشارکت فعال در این جلسات نیز به معتادان در حال ترک توصیه می‌شود.