سوء مصرف مواد استنشاقی کمتر از مواد مخدر دیگر رواج دارد و بیشتر در مناطق دورافتاده دیده می‌شود. البته مواد استنشاقی هم اعتیادآور هستند. نباید تنها به خاطر این که استفاده از مواد استنشاقی کمتر رایج می‌باشد، خطر اعتیاد به این مواد را نادیده گرفت. افرادی که به طور منظم و برای مدتی طولانی از مواد استنشاقی استفاده می‌کنند از جنبه‌های روحی و جسمی به این مواد وابسته خواهند شد.
بدون داشتن انگیزه کافی و مناسب، افراد معتاد به مواد استنشاقی از درمان اجتناب می‌کنند. مداخله افراد خانواده و نزدیکان راه مناسبی برای ترغیب شخص معتاد جهت درمان می‌باشد. چنانچه فردی در خانواده شما به این مواد اعتیاد داشته و نسبت به درمان بی‌اعتنا می‌باشد، بایستی از کمک افراد حرفه‌ای و متخصص استفاده کنید.
توضیحی در مورد مواد استنشاقی
- مواد استنشاقی ناپایدار بوده و اغلب قابل اشتعال هستند و در دمای عادی اتاق بخار می‌شوند.
- مواد استنشاقی تاثیری کوتاه‌مدت بر ذهن داشته که مشابه تأثیر ناشی از مصرف الکل می‌باشد.
- مواد استنشاقی شامل طیف وسیعی از مواد شیمیایی و داروهای بیهوشی می‌شوند که بر اساس روش استفاده (از طریق استنشاق) طبقه‌بندی می‌شوند. این مواد معمولاً با اسامی ویپت، گاز خنده، هاف و کراک هیپی نامیده می‌شود.
محصولاتی که جزو مواد استنشاقی طبقه‌بندی می‌شوند
اعتیاد به مواد استنشاقی شامل سوء مصرف محصولات خانوادگی حلال (solvent ) ، گازها و داروهای بیهوشی هستند. برخی از محصولات استنشاقی خانگی عبارتند از محصولات تمیزکننده و یا بنزین. داروهای بیهوشی گازهایی هستند که برای کاهش درد استفاده می‌شوند. نیتروس اکساید و کلروفرم برخی از مواد بیهوشی شناخته‌شده هستند. نیتروس اکساید بیشتر تحت عنوان گاز خنده شناخته شده و معمولاً بوسیله دندانپزشک‌ها استفاده می‌شود. این گاز همچنین در قوطیهای خامه‌ی زده شده استفاده می‌شود؛ یعنی محصولی که بیشتر مصرف‌کنندگان نیتروس اکساید را از آن به دست می‌آورند.
آمیل نیتریت هم یک ماده استنشاقی متداول بوده که برای افزایش جریان خون در ارتباط با بیماریهای قلبی استفاده می‌شود. نیتریت‌ها معمولاً در یک طبقه جداگانه طبقه‌بندی می‌شوند زیرا که معمولاً به عنوان شل کننده عضلات استفاده می‌شوند و تأثیر آنها با دیگر مواد استنشاقی متفاوت است. برخی از مواد استنشاقی متداول عبارتند از:
- تینر نقاشی
- فریون
- بنزین
- اسپری رنگ
- سوخت فندک
- نیتروس اکساید (گاز خنده)
- بوتان
- اسپری گردگیری رایانه
- چسب
- لاک ناخن و پاک‌کننده لاک ناخن
- کلروفرم
- اتر
آیا مواد استنشاقی اعتیادآور هستند؟
تمامی مواد استنشاقی به طور بالقوه اعتیادآور هستند. امکان دارد افراد (در موارد نادر) به این مواد معتاد شوند. مواد استنشاقی مانند دیگر مواد اعتیادآور تاثیری قوی بر سیستم پاداش مغز دارند. مصرف مکرر مواد استنشاقی نحوه عملکرد مغر را در ارتباط با اعتیاد تغییر می‌دهند. بیشترین مقدار مصرف مواد استنشاقی در نوجوانان بوده و معمولاً با افزایش سن این مقدار مصرف کاهش می‌یابد. در برخی از موارد نوجوانانی که به مصرف مواد استنشاقی معتاد هستند خواهان تجربه دیگر مواد مخدر خطرناک می‌شوند. نوجوانی که دارای سابقه مصرف مواد استنشاقی است، امکان دارد با یک اختلال زمینه‌ساز درگیر باشد .این اختلالات بوسیله برنامه‌های درمانی و توانبخشی قابل درمان هستند.
اعتیاد به مواد استنشاقی
افرادی که با وجود اطلاع از تاثیرات منفی مواد استنشاقی قادر به کنترل مصرف این مواد نیستند، معمولاً معتاد به مصرف مواد استنشاقی تلقی می‌شوند. حتی ممکن است کسانی که به شدت تمایل به ترک استفاده از این مواد دارند نتوانند مصرف این مواد را متوقف کنند.
مواد استنشاقی به وفور در منازل و فروشگاهها موجود هستند و درنتیجه کسی که اعتیاد شدید داشته باشد، به سختی می‌تواند به تنهایی مصرف این مواد را متوقف کند.
سوء مصرف و تاثیرات مواد استنشاقی
مواد استنشاقی به روشهای مختلفی مصرف می‌شود که متداول‌ترین آن استنشاق از راه دهان است. برای این کار یک تکه پارچه با مواد استنشاقی خیسانده شده و نزدیک دهان گرفته می‌شود و بخار آن از راه دهان تنفس می‌شود. برخی از افراد ماده استنشاقی را مستقیماً از ظرف محتوی این ماده از راه دهان یا بینی تنفس می‌کنند.
بعضی از افراد هم ماه استنشاقی را از یک کیسه پلاستیک یا کیسه کاغذی تنفس کرده یا گاز را بوسیله یک بادکنک مصرف می‌کنند. امکان دارد فرد ماده استنشاقی را قبل از مصرف برای تأثیر بیشتر حرارت دهد. تأثیر ناشی از مصرف مواد استنشاقی مانند تأثیر مواد الکلی می‌باشد (به علت تاثیرات مشابه مانند قضاوت نادرست و اختلال در عملکرد حرکتی). بر خلاف مواد الکلی، مواد استنشاقی می‌توانند باعث ایجاد حالت توهم موقتی شوند. همچنین تاثیرات مواد استنشاقی تنها برای چند دقیقه دوام دارد. تاثیرات مصرف مواد استنشاقی عبارتست از:
- تحریک‌پذیری
- احساس سرخوشی
- توهم
- از دست دادن خویشتن‌داری
- احساس ضعف و غش
- سرگیجه
- محدود شدن عکس‌العمل
نوجوانان بیشترین گروه مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی محسوب می‌شوند. میانگین سن کسانی که برای اولین بار این مواد را مصرف می‌کنند حدود ۱۷ سالگی می‌باشد. به علت آسیب شدیدی که مواد استنشاقی به بدن وارد می‌کنند، هرگونه استفاده از این مواد تحت عنوان سوء مصرف محسوب می‌شود. مواد استنشاقی مانند عامل کاهش‌دهنده فعالیت سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کنند و مصرف بیش از حد یا استنشاق عمیق این مواد، می‌تواند منجر به مرگ ناشی از مصرف زیاد شود. مصرف بیش از حد مواد استنشاقی باعث ایجاد توهم، حالت تهوع، استفراغ یا بیهوشی می‌شود. مرگ ناشی از مصرف بیش از حد این مواد در نتیجه‌ی نارسایی قلبی، خفگی یا قطع تنفس می‌باشد.
علائم ناشی از سوء مصرف مواد استنشاقی
تشخیص اعتیاد به مواد استنشاقی دشوار می‌باشد زیرا که تاثیرات آن کوتاه‌مدت می‌باشد. بسیاری از افراد از این نکته آگاه نیستند که اطراف آنها مملو است از موادی که می‌توان با استنشاق آنها را مصرف کرد، مانند تینر نقاشی و مواد گردگیر مخصوص صفحه کلید. همچنین احتمال این که کسی بتواند فرد در حالت مسمومیت ناشی از سوء مصرف را ببیند کم می‌باشد زیرا که تاثیرات مواد استنشاقی بسیار کوتاه‌مدت هستند. پنهان کردن مواد استنشاقی کار بسیار راحتی می‌باشد و برای همین نوجوانان تمایل زیادی به مصرف این مواد دارند.
علائم شایع اعتیاد به مواد استنشاقی عبارتند از:
- قرمزی چشم
- آبریزش بینی
- بوی بد دهان
- وجود لکه یا رنگ روی لباس یا صورت
- از دست دادن اشتها
- ظاهر شبیه به افراد مست
- اضطراب
- زخم اطراف دهان
خطرات مواد استنشاقی
تاثیرات کوتاه‌مدت مواد استنشاقی برای افراد این تصور را به وجود می‌آورد که این مواد خطرناک نیستند. اگرچه مواد استنشاقی می‌توانند باعث نارسایی قلبی و دیسترس یا زجر تنفسی شده و منجر به مرگ ناشی از مصرف بیش از حد (حتی با یک بار مصرف) می‌شوند. عوارض جانبی شدید فیزیولوژیکی معمولاً در اثر مصرف طولانی‌مدت و مداوم ایجاد می‌شوند. برای مثال مصرف زیاد تولوئن حل‌کننده رنگ ممکن است علائم عصبی بسیار شبیه ام اس (بیماری مرتبط با مغز و طناب نخاعی) ایجاد کند. امکان دارد عوارض جانبی فیزیولوژیکی دیگری مانند آسیب به مغز یا پارکینسونیسم ایجاد شود (بیماری مرتبط با پارکینسون).
این عوارض جانبی معمولاً دائمی نبوده و ممکن است در اثر قطع مصرف مواد استنشاقی بهبود پیدا کنند. در برخی از موارد این عوارض به طور کامل بهبود پیدا نمی‌کنند. اعتیاد به مواد استنشاقی اثراتی ایجاد می‌کند که شبیه به مصرف الکل می‌باشد، ولی امکان دارد اثر روان‌گردانی نیز داشته باشد. لکنت زبان، جمع‌گرایی (ارجحیت دادن به همراهی با دیگران)، کاهش مهارتهای حرکتی، سرگیجه و توهم از جمله این اثرات هستند. تاثیرات فوری مصرف مواد استنشاقی عبارتند از :
- بی‌خوابی
- ضعف عضلانی
- سردرد
- اختلال موقعیت‌یابی
- تشنج
- کما
- تاری دید
- حالت تهوع یا استفراغ
مصرف مکرر مواد استنشاقی می‌تواند اثراتی جدی بر سلامت بلندمدت جسمی و روانی داشته باشد. این اثرات شدید بوده و خطرناک می‌باشند زیرا امکان دارد مواد شیمیایی موجود در مواد استنشاقی در بافتهای چربی اندامهای اصلی تجمع پیدا کنند. عوارضی که در اثر مصرف طولانی‌مدت مواد استنشاقی ایجاد می‌شوند عبارتند از :
- آسیب کبدی
- آسیب‌دیدگی کلیه
- آسیب‌دیدگی مغز
- از دست دادن بینایی یا شنوایی
- تغییر شخصیتی
- تحلیل عضلانی
- نارسایی قلبی
- آسیب‌دیدگی سیستم تنفسی
تشخیص اعتیاد به مواد استنشاقی
تشخیص اعتیاد به مواد استنشاقی دشوار می‌باشد زیرا که بیشتر افراد پس از رسیدن به سن خاصی مصرف این مواد را متوقف می‌کنند. اگرچه با توجه به برخی از معیارها می‌توان به وجود این نوع اعتیاد پی برد. این معیارها بر اساس استفاده مکرر مواد با وجود آگاهی از اثرات منفی شناخته می‌شوند.
قطع مصرف مواد استنشاقی
با وجود اینکه امکان وابستگی جسمانی به مواد استنشاقی تقریباً کم می‌باشد، بسیاری از مصرف‌کنندگان خیلی سریع از لحاظ روانی به این ماده معتاد می‌شوند. هنگامی که شخص معتاد به مواد استنشاقی مصرف این مواد را متوقف می‌کند، تغییراتی در بدن ایجاد می‌شود. علائم قطع مصرف ناشی از واکنش بدن به استفاده نکردن مواد است. مواد استنشاقی فعالیت سیستم عصبی مرکزی (CNS) را کاهش می‌دهند، درنتیجه از عملکردهای فیزیولوژیکی مصرف‌کننده هنگام استفاده از مواد جلوگیری می‌شود. هنگامی که مصرف این ماده قطع شود، عملکردهایی که جلوی آنها گرفته شده است، بیش از حد عادی فعال می‌شوند. به همین دلیل علائمی مانند اضطراب و حالت تهوع ایجاد می‌شوند. علائم قطع مصرف مواد استنشاقی معمولاً خفیف هستند، ولی روند ترک می‌تواند دشوار باشد. به معتادان توصیه می‌شود که پیش از قطع مصرف در مراکز ترک اعتیاد با پزشک مشورت نمایند.
علائم ترک اعتیاد به مواد استنشاقی
ترک اعتیاد به مواد استنشاقی هم جنبه جسمانی دارد و هم جنبه روانی. با وجود اینکه علائم ترک معمولاً خفیف هستند، کسانی که مدت طولانی از این مواد استفاده می‌کنند ممکن است عوارض شدیدتر مانند تشنج را تجربه کنند. علائم متداول ترک مواد استنشاقی عبارتند از:
- لرزش دست
- تحریک‌پذیری و کج‌خلقی
- عرق کردن
- تند شدن ضربان قلب
- آبریزش بینی یا چشم
- حالت تهوع
- استفراغ
- سردرد
- سرگیجه
- بی‌خوابی
- میل شدید به مصرف مواد
- توهم
- اضطراب
- افسردگی
- روان‌پریشی و جنون
مدت زمان علائم ناشی از ترک اعتیاد
علائم ترک اعتیاد معمولاً بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از آخرین مصرف ایجاد می‌شوند. زمان و شدت علائم از فردی تا فرد دیگر متفاوت می‌باشد ولی اکثر افراد در حدود یک هفته شدیدترین علائم را تجربه خواهند کرد. امکان دارد علائم روانی مانند میل شدید به مصرف و افسردگی بیش از هر علائم جسمانی دیگری طول بکشد. برخی از مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی تا ماه‌ها پس از ترک اعتیاد از علائم روانی رنج می‌برند.
جدول زمانی ترک اعتیاد به مواد استنشاقی
|
روز اول و دوم |
معمولاً در ابتدا علائم جسمانی ایجاد شده و ۴۸ ساعت پس از ترک مواد بروز خواهند کرد. این علائم شامل لرزش دست، عرق کردن، استفراغ و در موارد شدیدتر، تشنج می‌باشند. علائم روانی مانند اضطراب، میل شدید به مصرف، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری نیز ممکن است ایجاد شوند. در برخی از موارد توهم یا جنون نیز وجود خواهند داشت. |
|
روز سوم تا هفتم |
در طول ۲ تا ۵ روز بعد، بیشتر علائم جسمانی از بین خواهد رفت. اگرچه علائم روانی معمولاً در این مدت شدیدتر هستند. امکان دارد افسردگی ایجاد شود و اضطراب و بی‌خوابی نیز ادامه خواهند داشت. جنون و توهم به سرعت از بین خواهند رفت. |
|
روز هشتم به بعد |
در طول چند هفته بعد، بیشتر علائم از بین خواهند رفت تا این که دیگر علائمی وجود نداشته باشد. امکان دارد افسردگی و میل شدید به مصرف با توجه به سازگاری مجدد بدن همچنان وجود داشته باشند. ممکن است یک یا دو ماه طول بکشد تا علائم کاملاً از بین بروند. |
سم‌زدایی مواد استنشاقی
ترک اعتیاد به مواد استنشاقی از لحاظ جسمی و روحی سنگین بوده و امکان دارد مصرف‌کنندگان مجدداً به مصرف این مواد روی بیاورند. برای جلوگیری از بازگشت اعتیاد، توصیه می‌شود که بیماران در مراکز ترک اعتیاد تحت نظر افراد متخصص روند سم‌زدایی را انجام دهند. به علت اینکه مواد استنشاقی تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت متفاوتی بر بدن دارند، امکان کاهش تدریجی مصرف وجود نخواهد داشت. در عوض بیماران بایستی فوراً با اجرای برنامه درمانی برای ترک اقدام کنند.
سم‌زدایی اولین مرحله درمان اعتیاد می‌باشد. امکان دارد سم‌زدایی مواد استنشاقی از دیگر مواد بیشتر زمان ببرد. ممکن است سم‌زدایی مصرف‌کنندگانی که مدت زیادی از این مواد استفاده کرده‌اند هفته‌ها طول بکشد. مواد استنشاقی در بافتهای چربی مغز، قلب، کبد و عضلات تجمع یافته و به همین دلیل زمان سم‌زدایی بدن معتادان به مواد استنشاقی بیشتر زمان می‌برد. برنامه سم‌زدایی باعث می‌شود تا مواد شیمیایی ذخیره شده در بدن خارج شوند. در طول برنامه سم‌زدایی، افراد ممکن است علائم جسمی و روحی ناشی از ترک را نیز تجربه کنند. این علائم شامل موارد زیر می‌باشند:
- اضطراب
- افسردگی
- تحریک‌پذیری
- خستگی شدید
- بی‌خوابی
- لرزش دست
- حالت تهوع
- استفراغ
- توهم موقتی
بیشتر افرادی که مصرف مواد استنشاقی را ترک می‌کنند، علائمی را تجربه نخواهند کرد. اگر علائمی وجود داشته باشد، معمولاً این علائم ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از قطع مصرف ظاهر می‌شوند. داروی خاصی برای کاهش علائمی ناشی از ترک مواد استنشاقی وجود ندارد، ولی پزشکان توصیه می‌کنند که برای کاهش حالت تهوع و بی‌خوابی از مکملهای غذایی استفاده شود.
درمان اعتیاد به مواد استنشاقی
به علت اثرات روانی ناشی از مصرف طولانی‌مدت مواد استنشاقی، اعتیاد به این مواد از جنبه‌های بسیاری منحصر به فرد می‌باشد. بنابراین یافتن راه حل مناسب اهمیت زیادی دارد. درمان به صورت سرپایی یا بستری در مراکز ویژه به مصرف‌کنندگان امکان ترک اعتیاد را خواهد داد. درمان اعتیاد به مواد استنشاقی با سم‌زدایی آغاز خواهد شد و پس از آن درمانهای مختلف برای تغییر افکار و رفتارهایی که منجر به اعتیاد شده است، استفاده خواهند شد.گروه‌های حمایتی نقش مهمی در روند درمان و پس از توانبخشی خواهند داشت.
اولین قدم در ترک اعتیاد یافتن روش درمان مناسب است. روش درمان معمولاً شامل درمان سرپایی، برنامه دوازده قدمی، گروه‌های حمایتی یا برنامه‌های توانبخشی بستری برای اعتیادهای شدید می‌باشد. به ندرت در برخی از افراد پس از ترک مصرف علائمی ایجاد خواهد شد. برای این افراد برنامه توانبخشی بستری بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود زیرا که نظارت همه جانبه مانع از بازگشت اعتیاد در مصرف‌کنندگان خواهد شد. از آنجایی که مواد استنشاقی قانونی بوده و در دسترس هستند، مراکز توانبخشی بستری نقش موثری در درمان ایفا می‌کنند. اگرچه روند توانبخشی مواد استنشاقی مشابه روند توانبخشی دیگر مواد اعتیادآور نمی‌باشد.
توصیه می‌شود که بیماران بستری با توجه به احتمال وجود مشکلاتی مانند بیماریهای کبد یا کلیه معاینه شوند. همچنین بیماران بایستی برای احتمال وجود عارضه‌های روانی ارزیابی شوند. اختلالات روانی که در اثر مصرف مواد استنشاقی ایجاد می‌شوند جدا از تسهیلات توانبخشی عادی نیاز به درمان ویژه دارند. روشهای عادی درمان اعتیاد برای افرادی که با اختلالات ناشی از مصرف مواد استنشاقی مقابله می‌کنند مفید می‌باشند. برنامه توانبخشی بستری، ارائه دهنده محیطی سالم بوده که میل به مصرف مواد را کاهش می‌دهد.
درمان پیوسته و مداوم
روند پیوسته درمان جهت جلوگیری از بازگشت اعتیاد بسیار اهمیت دارد. روشهای درمانی وگروههای حمایتی دو ابزار اصلی برای درمان کسانی است که به مواد استنشاقی اعتیاد دارند. مشکلات اجتماعی و روانی ایجاد شده بوسیله سوء مصرف مواد استنشاقی با رفتاردرمانی شناختی به صورت مداوم قابل درمان هستند. این روش درمانی برای توانبخشی افراد معتاد و کمک به آنها در تشخیص علل زمینه‌سازی اعتیاد استفاده می‌شود. حمایت از بیماران از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا که بیماران به ندرت می‌توانند به تنهایی بهبود پیدا کنند.
گروه‌های حمایتی و خانواده دو عامل مهم در درمان افراد معتاد به شما می‌آیند. این عوامل به همراه افرادی که تازه اعتیادشان را ترک کرده‌اند، در افزایش انگیزه ترک اعتیاد و عدم مصرف مجدد بسیار مؤثر هستند. امکان دارد برای کمک به افرادی که مبتلا به اختلالات روانی زمینه‌ساز هستند جهت بهبود موفقیت‌آمیز از دارو استفاده شود.
یافتن روش درمانی مناسب برای معتادین به مواد استنشاقی
به علت اینکه مراکز درمانی همیشه مجهز به موارد لازم جهت درمان مشکلات خاص نمی‌باشند، یافتن روش درمانی مناسب دشوار می‌باشد. حتی امکان دارد برخی از مراکز عادی درمانی از درمان افراد معتاد به مواد استنشاقی خودداری کنند. اگرچه درمان بوسیله برنامه‌های درمانی ویژه امکان‌پذیر بوده و با استفاده از کمک مناسب می‌توان راهی برای درمان پیدا کرد. تصمیم برای درمان و ترک اعتیاد به مواد استنشاقی تصمیمی سرنوشت‌ساز خواهد بود.
” کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”